Dos ecclesiae i dos parochii na przykładzie wizytacji kanonicznej parafii diecezji włocławskiej z lat 1710-1711
Journal Title: Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne - Year 2016, Vol 106, Issue
Abstract
W okresie staropolskim prawidłowe funkcjonowanie parafii było uzależnione od uposażenia jej w odpowiednie podstawy materialne. Z jednej strony powinny one zabezpieczać byt rządcy kościoła, który za wykonywaną pracę duszpasterską otrzymywał zapłatę. Ta część dochodów nosiła w źródłach nazwy dos parochii, proventus parochi, bona beneficialia czy peculim clericale. Z drugiej strony w niektórych wizytacjach kanonicznych wymieniano i wyodrębniano, obok wspomnianego uposażenia plebańskiego, także inny rodzaj uposażenia zwany dos ecclesiae, proventus ecclesiae, reditus ecclesiae, bona fabricae czy też peculium ecclesiasticum. Pierwszym typem dochodów samodzielnie zarządzał pleban. Natomiast w przypadku drugiego w zarządzie pomagali mu świeccy wybrani spośród parafian, których zwano witrykami, witrykusami, prowizorami, czasem ekonomami, opiekunami, kustoszami czy szerokim kontekście ministrami kościoła. Omawiając zagadnienie uposażenia warto pamiętać o problemach związanych z wyodrębnieniem uposażenia plebańskiego i ściśle kościelnego. Nawet w dokładnych osiemnastowiecznych wizytacjach kościelnych nie zawsze wyodrębniano dos parochi i dos ecclesiae. Wprawdzie taki podział znało prawo kościelne już od średniowiecza, ale często w wizytacjach omawiano je łącznie w trakcie opisywania uposażenia parafii. Mogło być też tak , że nawet jeśli rozróżniano dos parochi od dos ecclesiae, to i tak dochodami na potrzeby fabryki kościoła gospodarował pleban, jako główny zarządca majątku kościelnego. Wówczas jednak to on musiał wyznaczyć niezbędne środki z całości dochodu uzyskiwanego z beneficjum - tak własnego plebańskiego, jak też tego przeznaczonego na kościół. W przypadku przedrozbiorowej diecezji włocławskiej widać wyraźne kontrasty regionalne tak, jeśli chodzi o samą obecność witryków w parafiach, jak też o wyodrębnianie dochodów stricte kościelnych od plebańskich. Na początku XVIII wieku odsetek parafii ze prowizorami wynosił w archidiakonacie pomorskim niemal 56%, z kolei we włocławskim nieco ponad 30% i tylko w 2% parafii w archidiakonacie kruszwickim. Pół wieku później dysproporcje były jeszcze bardziej wyraźne: witryków miało 76% parafii na Pomorzu, 27% we Włocławskiem i jedynie 9% w Kruszwickiem. Powyższe ustalenia potwierdza również analiza źródłowa zapisów dotyczących uposażenia beneficjalnego i kościelnego odnotowanych w omawianej wizytacji biskupa Szaniawskiego. Okazuje się, że w archidiakonacie pomorskim najczęściej, już na poziomie podtytułów wizytacyjnych, wyodrębniano dos ecclesiae i dos parochii. Próżno szukać takiego podziału w wizytacjach parafii kujawskich. Dokładniejsza analiza konkretnych zapisów źródłowych dotyczących świątyń archidiakonatu pomorskiego pokazuje, że na dochód stricte kościelny składały się nie tylko z zwykłe komponenty tego rodzaju uposażenia, jak np. składki zbierane w czasie nabożeństw czy należne kościołowi opłaty pogrzebowe. Uposażenie kościoła wyodrębniano od plebańskiego, gdy w grę wchodziły dodatkowe składniki, jak nieruchomości budowlane (domy, chaty czy mieszkania - niemal 27% świątyń), nieruchomości gruntowe (pola, łąki, sady, ogrody, lasy czy wody - 21,5%), zapisy pieniężne i legaty (ponad 10%). Były też inne, lecz już mniej liczne składniki przynoszące dochód kościołom pomorskim, jak np. barcie pszczele czy legowane bydło. Wszystkie wpływy z tych źródeł trafiały do skarbony kościelnej, a o ich wydatkowaniu decydowali wspólnie pleban i witrycy.
Authors and Affiliations
Tomasz Nowicki
Keywords
Related Articles
- EP ID EP513534
- DOI -
- Views 38
- Downloads 0
Sprawozdania sytuacyjne Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego za lata 1933-1939 jako źródło do aktywności związków mniejszości niemieckiej w województwie śląskim
Streszczenie
Ochweśnik
Streszczenie
Rev. Profesor Bolesław Kumor. The church historian and educator. The symposium on the 15th anniversary of his death, Lublin 21 September 2017
Artykuł informacyjny
Ks. Władysław Wanags MIC i jego posługa na Podolu w latach 1977-2001
Streszczenie
Imiona chrzestne nadawane w wybranych miejscowościach rzymskokatolickiej parafii Pruchnik w okresie przedautomicznym
Streszczenie