Kościół parafialny w Nowym Dworze Mazowieckim – niedocenione dzieło polskiego klasycyzmu

Apply

Kościół parafialny w Nowym Dworze Mazowieckim – niedocenione dzieło polskiego klasycyzmu

Journal Title: Sztuka i Kultura - Year 2013, Vol 1, Issue

Abstract

Architekt Stanisław Zawadzki znany jest przede wszystkim jako autor budowli rezydencjonalnych oraz gmachów wojskowych, znacznie mniej jako twórca dzieł sakralnych. Zachowane projekty nie pozwalają wszakże w jakikolwiek sposób powątpiewać, iż był autorem kościoła parafialnego w Nowym Dworze Mazowieckim nieopodal Warszawy. Bardzo prawdopodobna wydaje się również hipoteza, że jako architekt stale i na różnych polach współpracujący z właścicielem tego miasta – podskarbim wielkim litewskim Stanisławem Poniatowskim, bratankiem króla Stanisława Augusta – był także twórcą projektu urbanistycznej rozbudowy całej aglomeracji i znaczących w niej budowli publicznych (m.in. ratusza). Konfrontacja z zachowanymi abrysami skłania do konkluzji, że świątynia nowodworska do dziś zachowała swą osiemnastowieczną formę w stanie niemal nienaruszonym (mimo dostawienia do niej w XX stuleciu nowego kościoła). Ujęta wysmakowaną artykulacją porządkową obszerna nawa – dopełniona prezbiterium flankowanym przez zakrystię i skarbiec (oraz kolatorskie loże ulokowane ponad nimi) – zyskała charakter salowy. Fasadę, nawiązującą do motywu trójprzelotowego łuku triumfalnego, nadbudowano potężną wieżą-dzwonnicą zwieńczoną obeliskowym hełmem. O ile wszakże przetrwała monumentalna architektura, o tyle nie ocalała większość – przeznaczonego do niej i wraz z nią zaprojektowanego – wyposażenia (trzy ołtarze, ambona, chrzcielnica, dwa konfesjonały). Dokonane w oparciu o ujawniony przekaz pisany przesunięcie czasu powstania świątyni o lat kilkanaście – z roku 1792 na schyłek lat siedemdziesiątych XVIII wieku – każe przypisać tej budowli rolę prekursorską wobec licznie w dobie Oświecenia wznoszonych na Mazowszu niewielkich, murowanych, klasycystycznych kościołów parafialnych. Nowodworski zabytek okazuje się zdecydowanie mniej odważny aniżeli inne zaprojektowane przez Stanisława Zawadzkiego dzieło sakralne: powstały w latach 1786-1789 kościół parafialny w Krzyżanowicach, stanowiący bezkompromisową próbę nawrotu do „wczesnochrześcijańskiej surowości”, zainspirowaną przez pragnącego wcielać w życie ideały katolickiego oświecenia Hugona Kołłątaja. O wiele lepiej jednak wpisywał się w tradycję budownictwa sakralnego, jaka ukształtowała się w dobie potrydenckiej – teraz tylko, zgodnie z zasadami klasycyzmu, pozbawioną przepychu i bogactwa, oddziaływującą prostotą i szlachetnością form – znakomicie spełniał wymogi sprawowania liturgii i nie naruszał w tym względzie przyzwyczajeń korzystających ze świątyni księży i wiernych. Dlatego też przybytek w Krzyżanowicach pozostał dziełem odosobnionym, pozbawionym naśladownictw, a kościół w Nowym Dworze Mazowieckim stał się wzorem praktycznych rozwiązań stosowanych później powszechnie w budownictwie sakralnym.

Authors and Affiliations

Ryszard Mączyński

Keywords

Stanisław Zawadzki Stanisław Poniatowski Nowy Dwór Mazowiecki architektura klasycystyczna kościół parafialny ratusz Oświecenie

EP ID EP255737
DOI 10.12775/SZiK.2013.005
Views 84
Downloads 0